Vrijdagmiddag 15 juli wordt de rust in Hoogersmilde
rond twee uur verstoord door het gejoel van sirenes.
Vanuit mijn woning aan de van Veenstraat zie ik de
brandweer- en politieauto’s richting de TV-toren
gaan en al snel wordt de ‘Torenweg’ door de politie
afgezet. Er blijkt brand te woeden in de zendmast.
Een groepje mensen komt achter in de van Veenstraat
komt bijeen, vanwaar we een goed zicht op de toren
hebben. In eerste instantie valt er niets bijzonders
te zien, tot er een klein wit rookpluimpje boven uit
de top van de mast verschijnt. De rook wordt dikker
en zwarter, ook halverwege ontsnapt nu rook en door
de enorme hitte ontstaat op de mast een zwarte plek
die steeds groter wordt. Al spoedig dwarrelen
deeltjes van de stalen mast naar beneden. De hoop op
blussen van de brand is dan vervlogen. Even na half
vier gebeurt het onvermijdelijke, de mast breekt op
de brandplaats af en komt met donderend geraas in
brokstukke nnaar beneden. Ontzetting en ongeloof
golven door het het kleine groepje omstanders. Als
de gemoederen wat tot bedaren zijn gekomen beseffen
we dat ‘onze toren’ waarvan nu alleen nog maar de
betonnen voet over eind staat, nooit meer het
vertrouwde baken zal zijn. Immers, terugkomende van
een vakantie of reis, was je bijna thuis als de
TV-toren weer in zicht kwam.
Enkele uren na de brand komt er al een grote stroom
van belangstellenden op gang. In het weekend rijden
honderden mensen de van Veenstraat binnen om een
foto te maken en velen maken een praatje met de
bewoners. Er blijkt grote belangstelling te zijn
voor de geschiedenis van de toren. Vorig jaar hebben
we in ons tijdschrift Levend Verleden nummer 3 een
artikel geplaatst over vijftig jaar televisie vanaf
de zendmast Smilde en daarom hebben we besloten dit
verhaal op de
site te plaatsen..
Straaljager botste in
1968 op één van de tuidraden
Vijftig jaar televisie
vanaf de zendmast Smilde.
Door Willie Mast
Op 12 december 1949 kwam van het ministerie van
Verkeer en Waterstaat het bericht dat Nederland kon
overgaan tot de officiële introductie van de
televisie. Op 2 oktober 1951 begonnen de eerste
officiële uitzendingen. Om de ontvangst van de
Nederlandse zenders te verbeteren werden door de PTT
een aantal radio- en televisietorens verspreid over
het land gebouwd. Voor het noorden was Appelscha de
ideale plek om een 200 meter hoge zendmast te
plaatsen. Van hieruit konden Groningen, Friesland en
Drenthe worden voorzien van ongestoorde radio en
tv-ontvangst. Ook werd besloten op een hoogte van
125 meter een restaurant te bouwen met een riant
uitzicht over de omgeving. Iets dergelijks was ook
in Stuttgart gerealiseerd. Een dergelijk restaurant
met uitzicht zou een enorme toeristische
trekpleister zijn.
Al snel bleek dat de
toren ‘te klein’ was. Er was onvoldoende ruimte voor
het plaatsen van antennes, spiegelantennes en andere
voorzieningen, noodzakelijk in verband met de
plannen voor straalverbindingen voor telefoon en
mobilofoonverkeer, tv-reportages en
kleurentelevisie. Een hogere mast bood meer
mogelijkheden en besloten werd een mast van 300
meter hoogte te bouwen. Dit zou het hoogste bouwwerk
van Nederland worden; ter vergelijking, de
Eiffeltoren in Parijs is 317 meter hoog. Tot grote
teleurstelling van de gemeente Oostellingwerf maakte
de Rijksluchtvaartdienst op het laatste moment
bezwaar. De toren zou in Appelscha een obstakel
vormen in de aanvliegroute van Schiphol naar de
vliegvelden Eelde en Hamburg. Een betere locatie was
zes kilometer verderop in het naburige Hoogersmilde.
Het sportveldje bij de PH-brug, eigendom van de
familie Van Veen, werd aangekocht en de
sportvereniging kreeg een nieuw terrein in de
staatsbossen.
25 000
kruiwagens beton
Betonen voet
met glijbekisting
Op 6 maart 1958 begon de
bouw onder leiding van ir. Snijder van
de Rijksgebouwendienst. De plannen om in
de toren een restaurant op hoogte te
realiseren waren, vanwege de hoge
kosten, van de baan. De bouwmaterialen
werden per schip aangevoerd en gelost op
de hoek Beilervaart/Drentse Hoofdvaart.
Vandaar werden ze naar de bouwplaats
getransporteerd. Eerst kwamen de
tuiblokken gereed waaraan de stalen
kabels bevestigd moesten worden om de
toren in evenwicht te houden. De 1,5
meter dikke fundering van de toren rust
vijf meter diep op een zandplaat. Het
was dus niet nodig om eerst te heien. Op
28 mei stortte aannemer J.P. van
Eesteren uit Rotterdam het eerste beton
voor de 102 meter hoge toren, waarvan de
wanden 30 cm. dik moesten zijn. Men
werkte met een glijbekistingsysteem. In
drie ploegendienst werd door circa
zestig mensen dag en nacht doorgewerkt.
Het beton werd in 25.000 kruiwagens
omhoog gehesen en op 14 juni was het
betonnen gedeelte klaar. Daarna werden
voorbereidingen getroffen om de stalen
mast te plaatsen. Op het betongedeelte
kwam een kraan te staan, die de
mastsegmenten omhoog takelde. De
segmenten wogen 3700 kg en waren vijf
meter lang. Langs een segment was een
rail bevestigd; hierlangs werd het
volgende deel op zijn plaats gebracht.
De mast steeg iedere week twintig meter
en kreeg een
totale lengte van bijna 200 meter. Deze
werkzaamheden werd uitgevoerd door
aannemer De Vries en Robbé uit
Gorinchem. Dit bedrijf vervaardigde ook
de negen tuidraden met lengtes van 320,
280, en 240 meter. De kabels werden op
het land voor de toren gedraaid en op de
schouders van een groep mannen lopend
naar de toren gebracht. Daar werden ze
vanaf drie plekken aan de mast naar de
tuiblokken gespannen. De antennemast
rust op een soort kogelgewricht om
beweging door de wind op te vangen.
Bouw van de
mast in segmenten
Kogelgewricht onder aan de mast
Testuitzendingen
In september 1959 was de bouw klaar. De technici van
de PTT konden de technische apparatuur plaatsen en
op 20 november waren de eerste testuitzendingen door
Nozema (Nederlandsche Omroep-Zendermaatschappij).
Het televisiesignaal werd naar Smilde aangevoerd
over een tweevoudige straalverbinding met
Zwollerkerspel. Voor een studio-uitzending uit
Bussum moest het beeld de volgende weg volgen: van
de studio Bussum via de coaxiale kabel van Bussum
naar het PTT Video-schakelcentrum in Hilversum,
vervolgens via straalverbindingen naar Uchelen op de
Veluwe, daarna naar Zwollerkerspel en tenslotte naar
Smilde.
De officiële opening van de tv-toren was op 10 mei
1960. Mr. J. Cramer, commissaris van de Koningin in
Drenthe, verrichte de opening door op een knopje te
drukken waarmee hij de televisiezender in werking
stelde. Op een aantal televisietoestellen konden de
autoriteiten en genodigden onmiddellijk getuige zijn
van een deel van de repetities voor het
feestprogramma, dat de avond ervoor ter gelegenheid
van de ingebruikneming van de zender Smilde vanuit
de Prins Bernhardhoeve in Zuidlaren door de NTS
(Nederlandse Televisie Stichting) werd uitgezonden.
Werkzaamheden
Slecht enkele jaren was er één zender beschikbaar.
Al in 1965 kwam een tweede zender en in 1988 was het
3e net gereed. In september 2007 zijn de
tv-antennes voor het uitzenden van analoge televisie
signalen verwijderd en vervangen door nieuwe
antennes voor het uitzenden van digitale televisie.
De totale hoogte na de vervanging is nu 294 meter.
In 1976 werd de mast helemaal met de kwast geverfd
om roestvorming te voorkomen. In 2004 constateerde
men betonroten nadat steigers rondom de toren waren
gebouwd kon de gehele betonnen voet met roller en
kwast worden geverfd.
Bé Linker werkte 25 jaar als bedienings- en
onderhoudtechnicus in de toren. Hij maakte stormen
mee waarbij soms het bovenste deel van de mast een
halve meter uit het lood stond. Een grote belevenis
was het voorval met het Amerikaanse
gevechtsvliegtuig dat op 14 augustus 1968 tegen een
tuidraad vloog. De straaljager van het type F-100
Super Sabre was afkomstig van de Engelse
luchtmachtbasis Lakenhealth. Een vleugel sneed de
loodzware kabel doormidden en de kapotte kabel sloeg
in zijn val enkele delen van de antennes van de
toren af. Linker bevond zich op dat moment op de
zestiende verdieping. Hij hoorde een doffe dreun en
voelde de toren schudden. De monteur zag de
straaljager en dacht ‘die duikt zo het Blauwe Meer
in’. Het bovenste deel van de zendmast hing scheef.
Het was een gevaarlijke situatie, je wist niet wat
er nog meer naar beneden kon vallen. Het terrein
onder de toren moest worden ontruimd en de chef, die
in een bungalow onder de toren woonde, werd met zijn
gezin geëvacueerd. De volgende dag werd een noodtui
aangebracht en konden de andere kabels gevierd
worden waardoor de mast weer recht kwam te staan. De
uitzendingen gingen gewoon door. De Amerikaanse
piloot, kapitein D.A. Smith slaagde erin om zijn
moeilijk bestuurbaar toestel op vliegbasis
Soesterberg te laten landen.
De heer Havinga, op het
bureau de banketletters
Steigers
geplaatst voor het schilderen van de
betonnen voet
Uit het lood na beschadiging van het
gevechtsvliegtuig
Gonny Wieldraaijerin de
kantine
Baan op niveau
De
tv-toren bood werk aan een aantal mensen in Smilde.
Directeur Welling woonde, zoals gezegd, in een
bungalow op het terrein van de toren. Wietse van der
Meulen woonde al in Hoogersmilde en was tuinman. De
heren Assman, Ennik, Smidt, Bé Linker, Jan Otten,
Bart en Henk Havinga, vestigden zich in Hooger- en
Middensmilde en verzorgden in twee ploegendienst de
techniek. Gonny Wieldraaijer woonde in de van
Veenstraat en beheerde de kantine en hield de
werkruimtes schoon. Zij heeft dat ruim 22 jaren
gedaan. Zij vertelt enthousiast over haar tijd op de
toren. Al snel kwam het fotoalbum op tafel met
foto’s uit die tijd. Zij begon in oktober 1958 al
tijdens de bouw haar werk in
de directie- en de schaftketen. Naast werknemers uit
Hoogersmilde kwam er personeel uit Rotterdam,
Hilversum en Apeldoorn. Werknemers van Radio
Scheveningen namen op maandagmorgen een beste
voorraad verse vis mee die, dezelfde ochtend nog,
ter plekke gebakken werd. Deze werknemers waren
ondergebracht in kosthuizen. Diverse gezinnen in
Hoogersmilde hadden in die tijd een paar kostgangers
over de vloer. Tegen betaling van kostgeld hadden ze
een bed, eten en werd hun werkkleding verzorgd. De
directie verbleef maandenlang in hotel ‘Het Rieten
Dak’.
Toen de toren in november 1958 gereed was kreeg Gonny een baantje op hoger niveau. Elke dag bracht
de lift haar naar de 15e etage waar nu
haar werkdomein lag. Hier waren de garderobe,
werkplaats, meetkamer, magazijn, administratie,
kantine en het kantoor van directeur Welling
gevestigd. De kantine was het domein van Gonny waar
ze koffie en thee voor het personeel verzorgde.
Tussen de 3e en 11e etage was
een grote, lege ruimte, die in het begin niet werd
gebruikt. Eerst later bracht men er vloeren aan en
werd de ruimte gebruikt voor de tv-uitzendingen. Op
de 12e verdieping stond de apparatuur
voor de radio-uitzendingen, die in 1959 vanuit
Smilde begonnen. De controle van de radio en
tv-uitzendingen was op de 15e etage.
Het kopje dat heel bleef
Van de officiële opening, in mei 1960, kan Gonny
zich nog herinneren dat het een groot feest was met
vele genodigden. In de kantine van de toren was voor
een koud buffet gezorgd. Ter ere van de eerste
testuitzending bood de middenstand van Hoogersmilde
het personeel in de Sinterklaastijd van 1959 een
aantal banketletters aan die samen het woord
TV-Smilde vormden.
Gonny haalt een koffiekopje tevoorschijn en vertelt:
‘Tijdens het ramen wassen van de kantine liet ik dit
kopje uit mijn handen vallen en het viel van 60
meter hoogte naar beneden. Ik verwachtte de
brokstukken onder aan de toren te vinden, maar tot
mijn grote verbazing was het kopje nog heel, er was
zelfs geen schilver af. Het kopje kreeg een
ereplaats in de kantine en bij mijn afscheid mocht
ik het mee naar huis nemen’.
Tijdens de bijna-ramp met de straaljager, die tegen
de tuidraad vloog, was ze in haar woning aan de Van Veenstraat, vlak bij de toren. ‘Ik hoorde een
vliegtuig naderen, maar het maakte zo’n vreemd
geluid. Hij raakte de tuidraad en ik dacht: dat
toestel stort neer op de steenfabriek. Gelukkig trok
de piloot het vliegtuig weer op en in een flits zag
ik de tuidraad naar beneden vallen. Gelukkig is het
allemaal goed afgelopen’.
Vijftig jaar na de opening werkt er geen personeel
meer en worden de uitzendingen op afstand geregeld.
Sinds 2007 is de toren in het bezit van Alticom,
eigenaar van 33 telecommunicatietorens in Nederland.
De toren is ook niet geopend voor bezichtiging; dit
gebeurt slechts bij hoge uitzondering. De laatste
keer was in 2008 ter gelegenheid van het 375 jaar
bestaan van Hoogersmilde. Toen mochten de inwoners
in kleine groepjes vanaf de 18e
verdieping genieten van het prachtige uitzicht. Bij
helder weer zijn de Martinitoren en het gebouw van
de Gasunie in Groningen zichtbaar. De laatste jaren
wordt de televisietoren tussen kerstdagen en oud en
nieuw feestelijk verlicht.
1960 feestelijke opening
Bronvermelding:
Mevr. G.
Wieldraaijer-Offerein
Hannes Wieldraaijer
Fotocollectie Lammert
Knorren
Een blik terug van brug
naar brug
Archief Leeuwarder
Courant
Dagblad van het Noorden
RTV-Drenthe
Terras-TV
Wikepedia
